ASEMBLEARISMO SEMPRE MÁIS

* Estas reflexións veñen a conto dun artigo do Raúl Asegurado de Compostela que é para ler e reler cincuenta veces antes do 28 e 29 de xaneiro de 2012.

Houbo xente que na asemblea do BNG do 2006 nos acusou de infantilismo a quen defendíamos o asemblearismo como cuestión central, pero o asemblearismo non se trata só de "poder votar nunha asemblea cada dous anos", senón dunha posición político-ideolóxica clara e profunda: a vontade de aglutinar a toda a xente, de xeito horizontal, no proceso de emancipación nacional dunha nación sin estado, unha emancipación que é social e persoal, tamén. E que emancipación persoal pode haber tratando á cidadanía-integrantes do BNG como menores de idade? Que emancipación social é a que non vai acompañada da autoconcienciación das clases explotadas, que esixe a participación directa destas, de todas as persoas, na toma de decisións colectivas?

É a hora histórica do exercicio directo da soberanía por parte da xente e, en todo o mundo, as organizacións que se reclaman emancipadoras non poden selo se no seu seo se dan relacións de dominación de calquera caste, como o é a delegación da soberanía cidadá, que é persoal e indelegable, ou a necesidade de que sexa concedido, permitido por algo ou alguén, o dereito a decidir mediante requisitos trampulleiros como ter que anotarse nun censo previo para poder acudir á Asemblea Nacional do BNG, na que a participación ten que ser, por definición, libre.

Na longa xeira de toma de consciencia que percorreu o ser humano chegouse á conclusión, por parte de distintos movementos, escolas de pensamento filosófico ou procesos de reflexión de persoas individuais, nos distintos momentos históricos de, digamos, "ilustración", de que a realización persoal do ser humano, en todas as súas facetas - ter cubertas as necesidades materiais básicas, poder desenvolver todas as capacidades intelectuais, o dereito á decisión sobre os ámbitos da propia vida, a capacidade de autoorganizarse para a defensa dos dereitos colectivos, etc - é un dereito inalienable, unha condición sine qua non do ser persoa, que, por vivir en sociedade, implica ser persoa-cidadá, unha capacidade que non é concedida, senón inherente, que non depende de ninguén nin de nada, senón que xa vén dada. 

Negar iso no seo dunha organización pretendidamente liberadora é matala de vez, pois supón negar a base de toda a concepción do ser humano como libre e tirar cos alicerces de todo o pensamento que podemos definir como de esquerdas dos últimos douscentos anos. E non é unha pose referirse aos longos procesos históricos porque, neste tempo de cambio dun sistema que xurdiu hai cincocentos anos podemos elixir construír un novo sistema sobre bases de liberdade ou sobre bases de tiranía. Iso é o que xogamos con cada escolla, por pequeno que pareza a nivel global o que poidamos facer no "país de Lilliput" que é Galiza e no "Lilliput do Lilliput" que é o BNG. 

Por certo, que os lilluputienses, como sempre nos lembra o Beiras, foron quen de amarrar a Gulliver.

se che preguntan polo "reino astur-leonés" - O REINO DE GALIZA: 711-910

“Reino Asturleonés” é a denominación que a historiografía tradicionalista española emprega para definir o espazo político do reino medieval de Galicia entre os anos 711 e 910.

 

O Reino de Galicia é unha entidade política con continuidade histórica dende o 410, data de creación do reino suevo na provincia romana de Gallaecia, ata o 1486, ano da viaxe dos Reis Católicos a Galicia, que consagra a sumisión do reino a Castela. 

A OCULTACIÓN DO REINO GALEGO 

A confusión ou ocultación da denominación histórica do noroeste da península Ibérica parte da historiografía liberal española do século XIX, iniciándose coa publicación en 1850 da Historia general de España de M. Lafuente, que traduce o termo árabe Jalikiah ou Yilliquiyya, documentado en numerosas fontes escritas musulmás, por Reino de León. Esta denominación musulmá é coincidente cas fontes cristiás da época medieval, galegas e europeas, que identifican claramente a Galicia como a extensa rexión do noroeste da península Ibérica. Así, a causa da ocultación de Galicia, o nome máis coherente coas fontes para a rexión do noroeste peninsular, non é histórica, senon que agocha unha intencionalidade política, pois admitir que os dous núcleos xeográficos e políticos da península Ibérica na Idade Media son Galicia e al-Andalus ou Spania nega a principal premisa da historiografía nacionalista española, coa que debe identificarse o pobo do Estado-nación español: un espíritu nacional, católico e, logo, castelán, que se perpetúa dende a época romana no reino dos visigodos e cuxo testemuño é recollido por Paio en Covadonga, pasado aos monarcas asturianos, leoneses e, logo, casteláns, en continua batalla coa finalidade de unificar España e expulsar ao Islam, acadada cos Reis Católicos. A España centralista do século XIX non podía ter raíces musulmás, nin un pasado que non tendese á unidade da patria baixo unha única Coroa, nin ter a súa orixe nun poder que non fose castelán, moito menos nun poder con centro en Galicia, rexión domada no século XV.

A partir de Lafuente, con gran impulso da xeración do 98, da que é representante Menéndez Pidal, a historiografía tradicionalista española designará con distintas denominacións o que foi a evolución do reino galego, buscando a identificación de España coa Igrexa católica e con Castela.

Así:

- os termos "reino de Asturias" ou "reino asturleonés" úsanse para definir a evolución da Gallaecia entre o ano 711 e o 910.

- "reino de León" sería o reino de Galicia entre o 910 e 1230. Cofundindo a sede rexia coa denominación de todo o reino, que seguía a ser Galicia, a historiografía española crea un reino en León cando esta non é máis que cidade cun pequeno territorio adxacente. Dende inicios do século XII comeza a disgregación do reino de Galicia coa independencia de Portugal, a configuración dunha entidade territorial en León e a separación, en 1157, de Galicia e León e Castela e Toledo, reino que fora incorporado a Galicia en 1085.

- "Coroa de Castela" sería todo o espazo cristián do occidente peninsular dende 1230. Nos séculos XIV e XV xa se restrinxe a denominación de Galicia á Galicia nuclear, a correspondente coa provincia lucense romana, que seguirá a ser oficialmente reino ata o 1833.

O REINO DE GALICIA ENTRE 711 - 910  

Así, o reino “asturleonés” corresponderíase co periodo de formación do Reino Medieval de Galicia. 

A sustitución do poder visigodo polo musulmán en Hispania a partir de 711 non implicou a ocupación islámica de Galicia, pois a aristocracia desta provincia vitiziana sería, xunto coa narbonense, a que solicitou a intervención dos musulmáns no territorio peninsular, coa finalidade de derrotar aos partidarios de Rodrigo no reino de Toledo. Neste espazo do noroeste peninsular, vinculado vasalaticamente ao emirato cordobés, configúrase, dende finais do século VIII, un proxecto de poder centralizador, cun rei á cabeza, apoiado polo episcopado galego, enfrontado á poderosa aristocracia territorial laica da Galicia lucense e bracarense. A creación dunha corte real en Oviedo a finais do século VIII sería unha tarefa apoiada por esta aristocracia eclesiástica, elixindo precisamente Oviedo por tratarse dunha zona libre de señorío, tanto de grandes señores laicos coma de mosteiros. O enfrontamento entre a aristocracia laica e o episcopado, entre os poderes territoriais e os partidarios dunha monarquía, é unha constante neste periodo do reino de Galicia, e nesta dinámica hai que entender as disputas dinásticas e os cambios na relación política con Córdoba.

No espazo galego mantéñense no século VIII as estructuras básicas de encadramento da poboación herdadas da época romana e do reino suevo, as parroquias e sedes episcopais, os territorios señoriais e o monacato, e non se producen despoboacións de territorios, nin sequera coas incursións normandas de finais do século IX. A realeza e o episcopado buscan crear unha igrexa “nacional” para este territorio como medio de afirmación do poder estatal, e nese contexto se enmarca o achádego do sartego do apóstolo Santiago en Compostela en 813 e a adopción do antiadopcionismo como doutrina oficial, para reafirmar a independencia da igrexa de Toledo, durante o reinado de Afonso II (791 – 842).

Estas orixes do reino galego no século VIII foron explicadas pola historiografía tradicionalista española como o resultado da conformación dun núcleo de resistencia nas montañas astures composto por cristiáns que derrotan aos musulmáns na batalla de Covadonga en 718 ou 722, acaudillados por don Pelayo e que, dende alí, vai ocupando territorios. Na actualidade, a propia historiografía española reduce a importancia da suposta batalla de Covadonga, considerándoa mera escaramuza musulmá no norte, e nega a historicidade de Paio como rei ou caudillo, pois a Crónica Mozárabe, escrita en 754, non o cita a el nin á batalla de Covadonga, atribuíndo a súa invención a mozárabes emigrados de al-Andalus na segunda metade do século IX, autores da Crónica de Afonso III. Paio sería un noble territorial máis de Galicia que, na zona de Asturias, decide afirmar a súa autonomía e ampliar os seus dominios, o que o leva ao choque con al-Andalus e con outros señores. A preponderancia nas crónicas concedida a Paio e aos señores territoriais do século VIII na zona asturiana (considerados reis pola historiografía española) sobre os señores galaicos, explícase no marco da elaboración, en tempos de Afonso III (866 – 910), dunha ideoloxía lexitimadora dun poder monárquico que xa pode considerarse estatal.  

 

Os seguintes nomes e cronoloxías corresponden a estes señores territoriais do século VIII, que carecen dun dominio efectivo máis alá do seu territorio patrimonial, e aos reis en Oviedo do século IX.

SEÑORES TERRITORIAIS - S. VIII 

Despois de Paio (711 – 737) e de Fávila (737 – 739), Afonso I (739 – 757) considérase o fundador do reino, nun momento en que os bereberes, sublevados contra Córdoba, abandonan as guarnicións situadas fronte ás montañas do norte. A interpretación tradicional española sinala que Afonso ocupa espazos aos musulmáns e traslada a Asturias á poboación da zona do Douro, creando alí un deserto estratéxico, idea hoxe desbotada que tén a súa orixe na Crónica de Afonso III. Un dos espazos ocupados e repoboados, segundo esta liña historiográfica, sería Galicia, hipótese totalmente descartada pola evidencia arqueolóxica dunha Galicia sen cortes ocupacionais dende a época romana e pola constatación documental do poder dos señores territoriais laicos e do clero galegos, sen mencionar que Galicia non foi ocupada polos musulmáns. Esta conquista de Galicia polos astures e cántabros pode explicarse facendo afirmacións totalmente insostibles historicamente, coma que Galicia é unha rexión pouco romanizada [En MARTÍN, J. L. La España medieval. – páx 75 –] e obviando a importancia económica, política e cultural da Gallaecia baixorromana ou do Reino Suevo de Galicia.

A Afonso sucédeo o seu fillo Froila I (757 – 768), quen, segundo as tradicións da época de Afonso III, continúa a labor repoboadora de seu pai e tén que facer fronte a revoltas dos “galegos”.

Aurelio (768 – 774), Silo (775 – 783), Mauregato (783 – 788) e Vermudo I (788 – 791) son considerados usurpadores polas crónicas dos tempos de Afonso III e monarcas febles pola tradición historiográfica española, quizais pola súa ascendencia galega (da Gallaecia lucense), e o consecuente apoio de señores territoriais lucenses, e pola aproximación política a Córdoba durante esta época. O apoio galego a estes monarcas non impediu as tensións con señores territoriais galegos, mencionadas polas crónicas.

REIS EN OVIEDO - S. IX 

Con Afonso II (792 – 842) consolídase o apoio do episcopado galego á creación dun poder monárquico que trate de englobar Galicia. A creación dunha corte en Oviedo e o reforzamento de Compostela como centro relixioso marcan a xeografía do doble poder: episcopal en Compostela – monárquico en Oviedo.

Durante o seu reinado consolídase a independenza respecto a Córdoba, lograda polas dificultades que vive o emirato coas revoltas muladís de Toledo, Mérida e do val do Ebro, así como pola intervención carolinxia no noreste. A independencia política, o fin do pago de tributos, refórzase coa independencia relixiosa da sede toledana, coa inventio do achádego do sepulcro de Santiago en Compostela e a condena do adopcionismo. Fronte a al-Andalus, a corte galega mantén relacións diplomáticas co Imperio Franco, de onde se adopta o modelo político, aínda que se establecen as normas xurídicas do Liber Iudicium visigodo.

Afonso apoia o monacato como medio de extensión do control territorial da monarquía.

A partir de Ramiro I (842 – 850), que accede ao trono apoiado por poderes territoriais da Galicia lucense, e de cuio reinado hai que destacar a importante actividade edilicia, consolídase o sistema de monarquía hereditaria por línea patrilineal. A Ramiro sucédeo o seu fillo Ordoño I (850 – 866), que repoboa* Astorga, Tui e Amaia. Tras a colaboración inicial con al-Andalus, obrigada polo ataque vikingo de 858, Ordoño apoia as revoltas muladís contra Córdoba.

Afonso III (866 – 910) extende a autoridade real ata o río Mondego, coa restauración de Coimbra, mantendo a aristocracia local o seu poder. Santiago consolídase como centro de poder eclesiástico, coa consagración da catedral en 899. Con respecto a Córdoba, Galicia apoia as revoltas muladís que poñen en cuestión a autoridade emiral.

Con Afonso III pódese falar xa dun estado consolidado – sen que por iso se extingan as resistencias dos poderes territoriais –  que elabora unha ideloxía lexitimadora dese poder monárquico, facéndoo herdeiro do reino visigodo de Toledo, así coma da súa Igrexa*.

No 910, a busca de integración do poder monárquico nos circuitos comerciais da ruta da prata e da vía Braga-Burdeos impulsan o traslado da sede rexia a León, recén fundada sobre o campamento romano, transferindo a esta cidade parte da dignidade episcopal de Astorga.

^{* 1} Os termos restauración e repoboación dos cronistas non deben entenderse literalmente, senon como a sumisión á autoridade estatal dunha poboación ou territorio.

^{* 2} Sobrevalorouse o elemento mozárabe deste mito goticista, sen valorar a influencia da idea carolinxia do translatio imperii.

BIBLIOGRAFÍA

- MARTÍN, J. L.; La España medieval. Historia 16.

- LÓPEZ CARREIRA, A.; O reino medieval de Galicia. A Nosa Terra.

- LÓPEZ TEIXEIRA, X. A.; Arredor da conformación do Reino de Galicia. 711 – 910. Toxosoutos.

Río Sil

O río Sil somentes é

merda aquí e merda acolá.

Mil cacharros de herbicida,

lodo tóxico abaixo,

un magma porco e tráxico

no que andan os blasblás a criar.

O demais é… de Iberdrola.

O valor do viño, que non o prezo...

O viño da nosa ribeira poderá ter prezo, máis caro ou barateiro, e levar etiquetas de deseño e gañar concursos, pero o seu valor, o da historia que hai por tras, é incalculable. Así se desprende do que nos contou desenfadadamente o Pepe Verao do Outeiro, o 7 de novembro pasado, nunha entrevista que lle fixemos dende O Colado do Vento para un proxecto de recollida de prácticas agrícolas tradicionais na DO Ribeira Sacra. Estes son só algúns fragmentos. [A foto é do ano 1987, tirada por Xesús Verao, acompañado do propio Pepe].

A construción do encoro cambiou a paisaxe, a auga anegou “as mellores terras”. Antes de ser construído o encoro, na viña da Cividade, “cando era chaval, que iba con meu pai, cando o río crecía inda chegaba ás cepas, inda chegaba a algunhas cepas”. “E volvíanse descubrir e quedaban escarabelladas das aguas. E resulta que alí, aquela viña, foi mui boa. E despois alí había cepas, abaixo, donde cubriu a agua.” Antes subíanse “ó cima”, “ahora temos barca, e van alí ós Chancís”.

“Desde o fondo da viña ó cima había unha pousa – así se chama cando se pousa o cesto – e aquelo era temible, eu non sei como eu estou vivo co que anduven alí naquela viña.” “Era unha rega, unha rega lle chamamos, había moita pedra”. 

 

“Elí había moita mencía”. “Hainas aínda das d’antes”. “Tamén hai albarello, xa o había antes”. “Había mouratón, agora alí non hai”. “Había unha que será blanco lexítimo, porque é ela a uva branca, pero é un pouco longo o bago”. “Había algunha cepa do miudiño que lle chamaban produto”.

“Elí mira que había cepas – esas están atuadas abaixo, onde colleu o embalse – e un ano levamos á arca catorce cestos de dúas cepas”. Estaban “estendidas polas pedras”, “unhas penas grandísimas, todas cheas de varas”. “Eran brancas, desas que lle chaman palomino”. “Lloutra era dunha clas boa, que nos quedamos sin ela, de blanca, sería blanco lexítimo”. Alí hai unha cepa, a única que queda da ribeira, desa variedade. Recuperámola “eiquí nesta ribeira, baixando polos Hortos, en Lobeiras”.

 

“Había que ir andando (á Cividade). Durmín moitas veces alí, e andar de noite cun farol”. “Empezaban (a vendimar) ó ser día, e sólo botaban tres viaxes deica a medodía”, “despois non se paraba na viña”. “Naquela viña, deica cerca das doce, non dá o sol, na rega aquela”.

“Alí o camiño (para subir) era moi malo”. “E, eu que sei, empezabas a subir, e subir, e subir, e subir e con aquil ánimo de subir as uvas botábanse tres viaxes nunha mañá”. “En todo o día, eu teño botado oito viaxes”. “Andabas de noite, tamén, co candil, cunha mau no cesto lloutra no candil e subindo”. “Cada viaxe un solo cesto”. “Levaba un cesto a unha pousa arriba e volvía por outro. Despois levaba aquelo máis arriba e así iba subindo”. “Aquelo era unha esclavitú, non sei como estou vivo”.

A partires do un de novembro...

Dixo un señor con pinta de Amancio Prada que veu isoutro día visitar as igrexas románicas de Sober que cando el era novo, aquí en Sober, había a norma consuetudinaria de que a partires do 1 de novembro todos os froitos que quedaran no chao - nomeadamente castañas - era de dominio público (sic), que calquera persoa podía apañalas en calquera lugar, fose o tipo de propiedade que fose.

Xa non se estila por acó esa especie de fosilización de dereitos medievais - para que digan logo da Idade Media - sobre o uso da produción agrícola, dereitos que conviñan aos segmentos máis míseros da poboación e que se foron extinguindo coa introdución da capitalización no agro, en cada país ao seu ritmo, e así dende a época das enclosures, que non só son físicas, senón mentais, que iso é o carallo, as enclosures mentais.

Comeza mañá, logo, o tempo do glanage, e non vos poden dicir nada por ir apañar os marmelos que aínda resistiran a podremia ou as castañas e carrolas que aínda queden.

Levade cesta, que, parece mentira, pero hai moito castiñeiro sen atender.

Viaxe á outra beira do "país ribeirao".

Vista do Sil dende o miradoiro de Cabezoás, Parada de Sil.

Un domingo post-vendimas, co corpo aínda delorido, marchamos algunha xentiña de Sober - e arredores - de visita á outra beira do país ribeirao: as terras de Parada de Sil.

Canón do río Mao.

Sabida é a unidade paisaxística e histórico-cultural que conforman ambas marxes do canón do Sil, por iso nos sentimos coma na casa, pero iso non quita que haxa algunha que outra diferencia. A fundamental radica na distinta orientación das ladeiras: cara o sul, no caso da limesa (=de Lemos), cara o norte a da beira caldelá (=de Caldelas). Esto orixina unha vexetación mediterránea e un cultivo intensivo da terra dende antigo, do noso lado, coa omnipresente paisaxe de viñedo asocalcado, e unha vexetación fraguiza no caso ourensano, que alterna cos viñedos nas ladeiras orientadas meridionalmente. Deste xeito, desplazarse por Parada foi un permanente deambular por paraxes á sombra, entre soutos, e por lugares onde o sol picaba de máis. Pero esta simplificación oculta a gran diversidade de medios e paisaxes da vertende caldelá, coma o impresionante canón do Mao, un micromundo singular dentro da unidade ribeirá.

No aspecto etnográfico, achámonos no que poderiamos chamar o "triángulo dos oficios tradicionais" pois, se de Parada saían os barquilleiros e de Nogueira de Ramuín os afiadores, de Sober exportabamos augardenteiros - ou alambiqueiros - por Galiza adiante.

Historicamente sempre estivemos vencellados os dous lados do Sil, pois os grandes mosteiros do lado ourensán ben que aforaron terras do lado soberino, cando o río corría e o surcaban as barcas, que se mantiveron ata que o encoro veu a asulagar as mellores terras a prezos irrisorios para surtir de luz a outros lugares. Así, veu o "progreso" e rompeu o mundo de relacións económicas "pre-capitalistas" que enlazaban ambas marxes e a xente comezou a emigrar en masa. O país ribeirao despoboouse dende os anos 60, cun brutal acelerón nos 80, coa entrada no Mercado Común Europeo, e parece que da outra beira a despoboación foi maior, o que coincide coa menor incidencia do feísmo cá en Sober - ou é que a nós nolo pareceu -.

Casa Rectoral da igrexa de Parada de Sil.

Comezamos a excursión - organizada pola asociación O Colado do Vento - cun paseo dende a fábrica de luz do río Mao ao lugar de Barxacova, por pasarelas de madeira que permiten camiñar polas empinadísimas vertentes do Mao.

Camiño a Barxacova polas pasarelas do Mao.

Fomos logo ao miradoiro de Cabezoás, cunha panorámica privilexiada do enorme bloque granítico das terras de Bolmente, onde nos dimos conta da rotundidade que realmente ten o canón.

A ribeira de Bolmente vista dende Cabezoás.

Despois dun xantar en Parada visitamos o mosteiro de Santa Cristina, lugar acaído onde deter o tempo e esquecer os quefaceres cotiáns, ao que pertenceron a vila de Pinol e a igrexa de Bolmente, do noso lado, o que testemuña a unidade histórica dos nosos territorios. Dende alí vimos a ribeira de Bolmente e lembramos cando a mocedá dalí cruzaba o río en Barca para vir ás festas de Cadeiras e a de aquí facía outro tanto para ir xantar ao San Bieito a Parada.

A luz entrando na igrexa do mosteiro de Santa Cristina.

Escultura popular de San Bieito "no castiñeiro".

"San Benito Glorioso te Pedimos Por esta tu bendita imagen no Castiñeiro Cures os nosos males si nos Comben E Guianos Por bo Sendeiro. Padre Nuestro".

Igrexa do mosteiro de Santa Cristina do Sil.

Achegámonos logo ao miradoiro dos Torgás, visita obrigada para a xente de Sober, onde mirar de fronte o monte de Cadeiras, con toda a ribeira de Santiorxo ao oeste e o mundo de Chanteiro ao leste. Estamos no punto onde comeza o mundo granítico do canón, cara occidente, e onde as formas se suavizan e se abren, cara oriente, por mor da presenza de rochas pizarrosas máis brandas.

Xa na tardiña, achegámonos ao pobo de San Lourenzo, por carreteras imposíbeis, para ir ver a recén descuberta necrópole de San Vítor.

Necrópole de San Vítor de Barxacova.

Unha agradábel xornada no lugar dos topónimos que enchen a boca: Cristosende, Barxacova, Sacardebois, Purdeus Rabacallos, Lumeares... Nomes que son antídoto contra a desmemoria.

Recolleita improvisada de variantes dialectais e outros saberes (en Bolmente).

A ribeira de Bolmente retratada polo Alfonso de Francos.

Bolmente é unha parroquia xenuinamente ribeirá de Sober que linda con Barantes, Figueiroá e San Martiño de Anllo e, polo sul, co río Sil, nunha das zonas máis escarpadas do canón, onde as formas graníticas semellan cortadas a machado. 

Desas ribeiras, sulcadas de camiños, os "bonimentinos" - xa que se soe dicir que o nome de Bolmente prodecede do antropónimo latino Bonimentius - expurgaron os recursos ao máximo: leña, mel, pesca, viño ou pedras para as moas dos muíños, ao tempo que nas zonas máis chas da parroquia pacían as vacas e medraba o pan. 

Debe ser boa terra Bolmente, pois ben que duran as súas xentes, coma o meu bisavó, o Ci do Outeiro, que era ben pequeno pero tiña a forza de tres homes, o que fai pensar que por iso lle chamasen o Ci (de Cid), pero non: o Ci chamábanllo por mor dun defecto da fala que o facía cecear.  

O Verao do Outeiro.

Pero eu ao Ci non tiven o gusto de coñecelo, malia que case vive cen anos, e non puiden recoller del palabras do galego destas ribeiras, máis que as que me poidera legar o seu fillo, o Pepe do Outeiro, o Verao orixinal: tes porros (=larafuzas), non delubes os ollos, vou ir ao monte por un si-señor-non-señor (= un pau)... Neste caso, as palabras bonimentinas ofrecéunolas, sen querelo, a María do Taro, que naceu "no ano 20", como di toda orgullosa, e case nunca foi "aos médicos". Sentada coas ovellas unha tarde de fins de agosto contounos que moitas veces tiña ido ela apañar leña cara a Pena do Don Pedro, onde ían moitas veces o Demetrio e o Manolo aos polos da aghie (=aguia). Alá ía ela axudarlle ao Sindo do Taro, que mentras el apañaba e xuntaba ela o que facía era feixar (=xuntar a leña en mañizos). Logo, os dous traballaban na inchaia (=encher o carro, cos mañizos de leña, neste caso).

Díxonos tamén a María que cara a Pena de Don Pedro estaba a Fonte do Ledo e que para acceder á Casiña dos Ladrós se ía por un camiño dende o Colado das Pesqueiras, pero que hoxe estará todo tapado.

A Pena do Don Pedro.

A María do Taro non fala con gheada, só pronuncia algunhas palabras con ela, e din que esta variante dialectal ten presenza aquí en Sober, nas parroquias de Anllo e Bolmente, por mor da influencia dos numerosos homes destas terras que ían á estila (=destilar o bagazo para facer augardente) cara Pontevedra ou á Costa da Morte. E pola influencia das mulleres que casaron con moitos deles e viñeron vivir aquí, engadiría eu.

A María do Taro só nos ofreceu dúas peras da pereira que hai no lameiro onde saca as ovellas a pacer porque seica aínda lles faltaba unha semana para estar no chete (=no punto), así que fomos para a casa coa promesa - incumprida aínda - de volver un día destes.