|
Foto de estudio, Sober. |
Historia(s)
de xénero das terras de Lemos e Chantada
Dende
as terras de Sober, Chantada apenas é o monte do Faro divisado ao
lonxe; un lugar case mítico e, tan lonxano, que para expresar que
alguén ten moitas relacións sociais dise del que “coñece ata aos
cás de Chantada”.
Alá
no Faro dicíase que se xuntaban as bruxas para repartiren o mal, un
“parlamento de meigas” da nosa tradición oral que, ás xeracións
nadas nos 80, non pode máis que lembrarnos aquelas romarías
mastodónticas do fraguismo. Nós, as da xeración do chándal de
“táctet”, xa temos case en nebulosa aos grupos tradicionais
tocando na gaita a muiñeira de Chantada, pero iniciámonos na música
nas bandas populares que sobreviven – e nunca mellor dito – nas
vilas de Sober e Chantada.
Únenos,
pois, ás xentes de Chantada e de Lemos, a música, e únenos tamén
unha orografía xurdida de fracturas tectónicas, un magnífico
románico, testemuña do esplendor da zona na época pleno-medieval,
e a cultura do viño. E esta unidade esencial faise riqueza nos
detalles: un val fronte a unha penichaira, unha ribeira máis
escarpada nas zonas esquistosas sobre as pizarrosas, adegas entre as
muras para que o viño se faga primeiro na propia viña, se falamos
de Chantada, inchadoiros e colados ata onde se carretaban as uvas
para levar directamente á adega da casa, ou de cerca do lugar, se
miramos para Sober.
Pero
temos unha cultura común ribeirá, un mundo de relacións
socioeconómicas que se desenvolvían por e para o río, sepultado e
roto polos encoros dos 50' e 60', o suposto progreso que amañou os
problemas de apagóns en Madrid – no caso da central de Belesar –
e quitoulle a moita xente as mellores terras por catro patacos.
Xúnguenos, así, a Sober e a Chantada o trauma de termos lugares
asulagados!
E
deste xeito, as ribeiras outrora cheas de vida e refuxio de escapados
despois do golpe militar do 36, ficaran conquistadas. Emigración,
despoboamento, avellentamento... Fríos datos demográficos
esquecidos en despachos – en Sober a proporción de persoas maiores
sobre persoas novas é de 10 a 1 - nunca tan ben definidos como o
fixo a poeta escocesa en gaélico Meg Bateman: morren vellos que
sabían dicir cousas que non podemos dicir en inglés.
Imos
falar, pois, de nós, de “papeiros e rabudos”, habitantes da zona
de Chantada e da de Lemos, respectivamente. Explica Xosé Manuel
Vázquez Rodríguez no seu documentado libro Historias dos
papeiros e rabudos que, segundo lle contou un veciño de Outeiro
en Pesqueiras, aos de Chantada se lles di “papeiros” por seren
cristiáns ou “papistas”, mentras que os de Lemos somos “rabudos”
por sermos “rabinos”, é dicir, xudeos.
|
Muller nun canzorro da igrexa de Requeixo, Chantada. |
Quixeron
homoxeneizarnos co de “Ribeira Sacra” - apelativo afortunado,
pero invento basado nunha confusión histórica -, mais a riqueza e
diversidade das comunidades galegas sobarda toda denominación
turística. Dende A Voz do Agro, abrollo esperanzado dende
esta fenda penedía da Galiza, dende este mundo entre detido e metido
de súpeto na centrifugadora da Historia, dende esta periferia
interior, preténdese, coa investigación e a reflexión, atopar esa
unidade na diversidade destas comarcas do sur lucense; atopármonos
no pasado común, nos problemas comúns e, conseguintemente, no común
das solucións.
Haberá
ocasión aquí de escribir sobre as terras limesas e as dos papeiros
de Chantada, do mítico lugar que, segundo o dito popular, lle puxera
nome o demo cando, estando de viaxe por Galiza, e levando a costas á
nai, en chegando a onde agora está a vila, o demo tirou con ela ao
chan e espetoulle: —Aí quedas chantada!
Permitirédesnos
facelo dende unha perspectiva de xénero, dende a reivindicación
da(s) Historia(s) das papeiras e rabudas que construíron o que
fomos, o que somos e o que seremos.